Ribat

Ribat, adını Kuran’dan alan, murabata, ribat kurmak, düşmana karşı çıkmak, uyanık olmak gibi anlamlara gelen, eskiden İslam devletlerinde sınır boylarında gözcülük amacıyla kurulan karakol. İslamın ilk dönemlerinde ortaya çıkan ribatlar önceleri yalnızca askeri amaçla yapılırken, giderek tasavvuf ağırlıklı, çok yönlü kurumlar durumuna gelmiş, ama askeri niteliğini de korumuştur.

Bir âyet müminlere murabata yapmalarını buyurur (Al-i İmrân 200). Ribatın önemi hadislerde de vurgulanmıştır.

Bu nedenle ilk ribatlar doğrudan cihad amaçlı yapılar olarak kuruldu. İslamın yayıldığı hemen her yerde görülen ribatlar. toplumsal ve coğrafi koşulların da etkisiyle farklı nitelikler kazandıysa da, hiçbir zaman bir cihad (cihadü’l -asgar ve cihadü’lekber) merkezi olma özelliklerini yitirmedi. Ama ribatlar zamanla içe dönük savaşın, tasavvufi eğitimin merkezi durumuna geldi, ribat sözcüğü de tekke ve zaviye sözcükleriyle eşanlamda kullanılmaya başladı.

Başlangıçta sınır boylarında küçük karakollar olan ribatlar, daha sonra baskınlar sırasında büyük bir köyün halkını dışarıdan yardım almadan birkaç hafta besleyebilecek büyüklüğe ulaştı. Ambarı, ahırı, hamamı, mescidi, kütüphanesi ve daha başka bölümleriyle büyük ve sağlam bir kale görünümü kazandı. Sınırlar genişledikçe gerilerde kalan ribatlar başka toplumsal görevler de yüklendi. Bazı ribatlar yol güvenliğini sağlayan karakollara dönüşürken, bazıları han ve kervansaray görevi yapmaya başladı. Özellikle Türkistan’daki bazı ribatlar birer eğitim kurumu haline geldi. Ünlü kelam bilgini Maturidi ile Ebu Kasım Hakim Semerkandi’nin Semerkand’da medreseye dönüştürülerek Ribat-ı Gaziyan (Gaziler Medresesi) adı verilen bir ribatta ders verdikleri bilinmektedir.

Islamda cihadın iki yönlü bir eylem olarak görülmesi, savaşçı dervişlerin ribatlara ilgi göstermelerine yol açtı. Ülke içlerinde, özellikle ıssız yörelerde kalan ribatfar ise bütünüyle tekke ve zaviyelere dönüştü. Bu tür ribatlar Anadolu’nun İslamlaşmasında da önemli rol oynadı.