Charles Lyell, (Sir)Yer yüzeyi biçimlerinin, jeolojik çağlarda gerçekleşen uzun fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçlerin sonucunda oluştuğu yolundaki görüşün benimsenmesinde etkili olan İskoçyalı jeolog (d. 14 Kassım 1797, Kinnordy, Forfarshire, İskoçya – ö. 22 Şubat 1875, Londra, İngiltere).
İlk olarak James Hutton tarafından ortaya atılan bu kurama, bir örneklilik (üniformitaryanizm) kuramı denir. Lyell, çalışmalarıyla, Yer’in oluşumunun anlaşılmasına önemli katkılarda bulunmuş, ayrıca evrimci biyolojinin temellerini atmıştır.
Hukuk öğrenimi gören Lyell tatillerde açık alan çalışmaları ve jeoloji incelemeleri yapıyordu. 1822’de, yerkabuğunun düşey hareketlerini araştırmak amacıyla Sussex’e bir gezi düzenledi. Ertesi yıl ise Paris’te ünlü doğa bilimcileri Alexander von Humboldt ve Georges Cuvier ile tanıştı, ayrıca Fransız jeolog Louis-Constant Prevost ile birlikte Paris Havzasında araştırma yaptı. 1824’te Kinnordy yakınlarındaki tatlı su göllerinde oluşan tortulları inceledi.
1825’te baroya girdi, ama avukatlık yapmaktan çok babasının mali desteğiyle jeolojiyle ilgilendi ve aynı yıl ilk bilimsel makalelerini yayımladı. Bütün jeolojik olayların temelinde doğaüstü değil doğal süreçlerin yattığını, günümüzdeki sıradan doğal süreçlerin ve bunların sonuçlarının geçmiştekilerden farkı bulunmadığını ve bu süreçlerin çok yavaş gelişmesinden ötürü Yer’in çok yaşlı olması gerektiğini düşünüyordu. Etna Yanardağının çevresinde, yüzey şekillerinin doğal süreçler sonucunda oluştuğu ve bu süreçlerin, bu arada Etna’ nın oluşumunun da, tahmin edilenden çok daha eskilerde gerçekleştiği yolundaki görüşlerini kanıtlayacak çarpıcı bulgular elde etti.
Mayıs 1828’den Şubat 1829’a değin süren İtalya gezisinden Londra’ya döndükten sonra Principles of Qeology (1830- 33, 3 cilt; Jeolojinin İlkeleri) adlı yapıtı üzerinde hemen çalışmaya başladı. Temmuz 1930’da da kitabının ilk cildini yayımladı.
1830 yazında Pireneler’in İspanya’nın içlerine kadar uzanan karmaşık jeolojik yapısını inceledi. Aralık 1831 ‘de kitabının ikinci cildini, Nisan 1833’te de üçüncü ve son cildini tamamladı.
Lyell, yapıtının sağladığı ünün etkisiyle jeolojinin önde gelen otoritelerinden biri durumuna geldi. 1838’de Elements of Geology (Jeolojinin Öğeleri) adlı yapıtını yayımladı; bu kitapta, Avrupa’daki en yaşlısından en gencine kadar hemen bütün kayaç ve fosil türlerini açıkladı. Pek çok çizimle donatılmış bu yapıtını da zaman zaman güncelleştirerek yeni bulgularla destekledi ve genişletti.
Lyell, 1841’de Kuzey Amerika’ya gitti. Burada bir yıl ders verdi ve araştırma gezilerine çıktı. 1845-46’da dokuz aylık, 1850’lerde de iki kısa gezi daha yaptı. Bu geziler sırasında ABD’nin Mississippi Irmağının doğusunda kalan hemen her bölgesini ve Kanada’nın doğusunu dolaştı, buralardaki bütün önemli jeolojik “anıtlar”ı, bu arada Niyagara Çavlanını inceledi. Boston’ daki Lowell Enstitüsü’nde verdiği dersler, kalabalık gruplarca izlendi. Lyell, bu ilginç gezilerini ve gözlemlerini 1845 ve 1849’da yayımladığı iki kitapta anlattı.
Lyell, 1848’de bilimsel başarıları nedeniyle “sir” unvanı aldı. 1844’te İngiliz fizikçi Michael Faraday ile birlikte maden ocaklarında kazaların önlenmesine yönelik çalışmalara girişti. 1851 1. Londra Dünya Sergisi’nin yöneticiliğini yaptı ve aynı yıl Oxford Üniversitesi’nde başlatılan eğitim reformuna yardımcı oldu. Bu yıllarda mesleki ünü durmaksızın arttı; pek çok başka ödülün yanı sıra 1858’de Londra’daki Royal Society’nin en büyük ödülü olan Copley Madalyası ‘nı kazandı, çeşitli bilimsel kuruluşların yöneticiliğine getirildi. 1854’te Madeira’ya geçerek adanın kökenini ve sahip olduğu bitki ve hayvan fosillerini inceledi.
1858’de Etna’nın, bazı bilim adamlarının iddia ettiği gibi tek bir büyük olayla değil, birbirini izleyen pek çok küçük püskürmenin sonucunda oluştuğunu kanıtladı.
Darwin’in 1859’da yayımlanan Origin of Species (Türlerin Kökeni, 1970, 1984) adlı yapıtı, Lyell’in çalışmalarına yeni bir hız kazandırdı. Darwin’in Principles of Geology’den büyük ölçüde yararlanmış olmasına karşılık Lyell önceleri Darwin’in evrim kuramına fazlaca inanmamıştı. Ama Türlerin Kökeni’ni okuduktan sonra çalışmalarını bu doğrultuda yönlendirdi ve 1863’te doğal seçmeye dayalı evrimci görüşü açıkça kabul ettiği The Geological Evidence of the Antıquity of Man (İnsanın En Eski Geçmişine İlişkin Jeolojik Bulgular) adlı yapıtını yayımladı. 1865’te frinciples of Geology’nin geniş biçimde·· gözden geçirilmiş yeni bir baskısını. hazırlayarak kitabını Darwin ‘in kuramı doğrultusunda ‘yeniden uyarladı. 1875’te ise, Principles of Geology’nin 12. baskısını hazırlarken öldü ve Westminster Abbey’ye gömüldü.
