José Julián Martí,

José Julián Martí, İspanya’ya karşı bağımsızlık müca­delesinin simgesi olmuş Kübalı yurtsever, şair ve deneme yazarı (d. 28 Ocak 1853, Havana – ö. 19 Mayıs 1895, Dos Rios, Küba).

Davasına bağlılığıyla adı bütün Latin Amerika’da kurtuluş hare­ketleriyle eşanlamlı hale gelmiş, edebiyat alanında da özgün bir üslup taşıyan yazıları, özgür ve birleşik Amerika temasını işlediği yalın ve içten şiirleriyle seçkin bir yer edinmiştir.

Havana’da öğrenim gördü. İlk şiirlerini 15 yaşında yayımladı; 16 yaşında La patria libre gazetesini kurdu. 1868’de Küba’da patlak veren devrimci ayaklanma sırasında yurtseverlerin yanında yer aldı. Bu nedenle altı ay kürek cezasına çarptırıldı; 1871’de de İspanya’ya sürüldü. Öğrenimine ve yazıları­na İspanya’da devam etti. 1874’te Zaragoza Üniversitesi’nden hukuk ve edebiyat diplo­maları aldı. Aynı yıl siyasal denemeleri yayımlandı. Sonraki birkaç yılı Fransa, Meksika ve Guatemala’da yazarak ve ders vererek geçirdi. 1878’de Küba’ya döndü.

Siyasal etkinliklerinden dolayı 1879’da ye­niden İspanya’ya sürüldü. Oradan Fransa’ ya, sonra New York kentine gitti. 1881’de Venezuela’ya geçerek Revista Venezolana adlı dergiyi çıkarmaya başladı. Derginin çizgisi Venezuela diktatörü Antonio Guz­man Blanco’yu tedirgin ettiğinden, aynı yıl New York kentine dönmek zorunda kaldı; ölümüne değin bu kentte yaşadı.

Kendini Amerika yurttaşı sayan Martí, sürgün yıllarında mücadelesini gazete ma­kaleleri, şiirler ve denemeler aracılığıyla sürdürdü. Buenos Aires’te yayımlanan La Nacion adlı gazetedeki köşe yazıları ününü bütün Latin Amerika’ya yaydı. 1878-82 arasında yazdığı ve Versos libres’te (1913; Serbest Şiirler) yer alan özgurlük şiirleri, derin bir duyarlılığı ve özgün bir şiir anlayışını yansıtır. Birçok eleştirmence İs­panyol-Amerikan edebiyatına en büyük katkısı olarak nitelenen denemeleri, İspan­yol düzyazısına birçok yenilik getirdiği gibi, Amerikan ulusları arasındaki yakınlaşmaya da hizmet etti.

Aynı dönemde bağımsızlık hareketini ör­gütlemeyi amaçlayan Küba Devrimci Par­tisi’nin kuruluşunda yer aldı. Başkan olarak anılmayı reddettiği için, 1892’de aynı konuma denk düşmek üzere delega­do (temsilci) seçildi. Harekat merkezi ola­rak kullandığı New York kentinde, silah­lı bir güçle Küba’ya geçerek ayaklanmayı başlatma hazırlıklarına girişti. Kübalı dev­rimci önder Maximo Gomez ve başka yurtseverlerle birlikte 31 Ocak 1895’te yola çıkarak 11 Nisan’da Küba’ya vardı. Bir ay sonra Küba’nın doğusunda Oriente ilinin Dos Rios düzlüklerinde yapılan çarpışmada öldü. Bütün yaşamını adadığı Küba’nın bağımsızlığı ölümünden yedi yıl sonra ger­çekleşti.