Cecil Rhodes

Cecil John Rhodes, İngiliz asıllı Güney Afrikalı siyasetçi ve iş adamı, devlet adamı ve yatırımcı . Kap Kolonisi’nde başbakanlık (1890-96) görevinde bulunmuş, De Beers Consolidated Mines, Ltd. adlı elmas madenciliği şirketini kurmuştur (d. 5 Temmuz 1853, Bishop’s Stortford, Hertfordshire, İngiltere Ö. 26 Mart 1902, Muizenberg,  Kaaprovinsie).

Bir papazın oğluydu. Orta öğrenimini Bishop’s Stortford’da bir okulda tamamladıktan sonra, ciğerlerindeki bir hastalıktan dolayı öğrenimini sürdüremedi. 1870’te Natal’daki bir pamuk çiftliğinde çalışmak üzere Güney Afrika’ya gitti. Ertesi yıl elmas bulmak umuduyla Kimberley’e geçti. 1873’te Oxford Üniversitesi’ne girdi ve 1881’de okulu bitirinceye değin zaman zaman İngiltere’ye giderek orada yaşadı. 1888’de arkadaşlarıyla birlikte De Beers Consolidated Mines, Ltd. adlı madencilik şirketini kurdu ve Borney Barnato’nun denetimindeki Kimberley elmas madenlerinin hisselerini de satın alarak De Beers Consolidated Mines’ı dünya elmas üretiminin yaklaşık yüzde 90’ını gerçekleştiren bir şirkete dönüştürdü. Ayrıca, 1885’te bulunmuş olan Transvaal altın madeninin hisselerinin bir bölümünü satın aldı ve 1887’de Gold Fields of South Africa Company’yi kurdu.

Rhodes’un en büyük amacı, Kap Kolonisinden Kahire’ye uzanan bir demiryolu inşa etmek ve Boerlerle İngilizleri İngiliz bayrağı altında bir araya getirmekti. Bu amacını gerçekleştirmesine yardımcı olacağı düşüncesiyle 1881’de siyasete atıldı. Kap Kolonisi parlamentosuna girdikten sonra kuzeydeki zengin maden yataklarının bulunduğu bölgeye giden yolu denetim altına almak için çaba gösterdi. Bu yol üzerindeki en önemli bölge, Bechuanaland’dı. Rhodes burayı Mashonaland ve Matabeleland’ın (ikisi de bugün Zimbabve sınırları içinde) kuzeyine ulaşmak için kullanmak ve bu bölgeyi beyazların yerleşimine açmak istiyordu. Bu arada Bechuanaland’ın bazı bölümlerini ilhak etmeye çalışan Transvaallı Boerler, Stellaland ve Goshen’de bağımsızlık ilan ederek iki ayrı cumhuriyet kurmuşlardı. 1882’de Grigualand West’in sınırını belirlemekle görevlendirilen komisyonda yer alan Rhodes, komisyonu yetkilerini bu cumhuriyetleri de kapsayacak biçimde genişletmeye ikna etti. 1884’te Londra’da yapılan toplantıda iki cumhuriyetin Transvaal’dan ayrılması ve Kap Kolonisi hükümetinin Bechuanaland’da kurulacak protektoraya mali destek sağlaması karara bağlandı.

Ekim 1888’de ünlü bir misyoner olan John Maffet’ın oğlunun yardımıyla Bandebele (Matabele) kralı Lobengula’dan, yeni kurduğu İngiliz Güney Afrika Kumpanyası için Matabeleland topraklarında maden arama hakkı elde eden Rhodes, 1890’da öncü kuvvetlerle birlikte Matabeleland ve Mashonaland’ın içlerine doğru ilerledi ve orada sonradan İngiltere başbakanı Salisbury’nin adıyla anılan bir kale kurdu. Bir süre sonra Bechuanaland Protektorası imparatorluk yönetimine bağlandıysa dâ, Rhodes Zambezi Irmağının kuzeyinde ve güneyinde kalan topraklar üzerindeki etkisini korudu ve bu bölge ileride onun adıyla (Rodezya) anılmaya başladı.

1890’da Kap Kolonisi başbakanlığına getirilen Rhodes, parlamentoda İngiliz liberallerin kendisine duyduğu güveni kaybetmeden Afrikaner Bond’un desteğini kazanmayı başardı. 1892’de çıkardığı bir yasayla yerlilerin oy hakkına eğitim ve gelir düzeyine göre sınırlamalar getirdi. 1895’te, Güney Afrika’yı İngiliz yönetimi altında birleştirme planının önündeki başlıca engel olarak gördüğü Transvaal cumhurbaşkanı Paul Kruger’i devirmek için bir plan hazırladı. İngiliz sömürgelerden sorumlu devlet bakanı Joseph Chamberlâin’in de haberdar olduğu bu plana göre, wiilander’lerin (Boer olmayan, özellikle İngiliz göçmeni) kurduğu Ulusal Birlik Johannesburg’da bir ayaklanma başlatacak ve Leander Starr Jameson komutasındaki askeri kuvvetler ayaklanmacılara destek olmak için Johannesburg’a bir saldırı düzenleyeceklerdi. Sonradan Ulusal Birlik’in eylemden vazgeçmesine karşın, Jameson aceleci davranarak 29 Aralık 1895’te Transvaal’a yürüdü. Büyük bir başarısızlıkla sonuçlanan bu saldırının ardından, Rhodes hem başbakanlık görevinden, hem de kumpanyadan çekilmek zorunda kaldı.

Bu olay nedeniyle gücünü büyük ölçüde yitiren Rhodes, 1896’da İngiltere’deyken Matabeleland’da bir ayaklanma başladığını öğrenince Güney Afrika’ya dönerek ayaklanmanın bastırılmasına yardımcı oldu.

Ekim 1899’da Güney Afrika (Boer) Savaşi başlayınca, Kap Kolonisi valisi Alfred Milner’ın savaş sona erinceye değin anayasayı askıya alma kararını destekledi. Savaş bitmeden öldü ve vasiyeti uyarınca “dünyanın penceresi” olarak adlandırdığı Matopo Tepelerine gömüldü.

Bıraktığı vasiyetle, servetinin bir bölümü Oxford Universitesi’nde öğrenim görecek erkek öğrenciler için burs olarak ayrıldı.