Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretimi çağdaşlaştırmaya yönelik ilk yasal düzenleme. Tanzimat (1839) ve Islahat (1856) fermanlarını izleyen yenilikçi düzenlemelere uygun bir eğitim düzeni oluşturma gereksiniminden doğmuştur.
Abdülaziz döneminde (1861-76) aydınların başlattığı eğitimi düzenleme girişimleri sonunda Şura-yı Devlet Maarif Dairesi’nce toplanan bir komisyon, Fransız eğitim sistemınden esinlenen bir yönetmelik taslağı hazırladı. Maarif Nazırı Saffet Paşa’nın büyük katkısını taşıyan taslak Şura-yı Devlet’te ve Meclis-i Vükela’da görüşüldü; 1 Eylül 1869’da eğitim ve öğretimin temel ilkelerini belirleyen ve 198 maddeden oluşan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi adıyla yürürlüğe kondu.
Nizamname öğretim kurumlarını aşağıdan yukarıya mekatib-i sıbyan, mekatib-i rüştiye, mekatib-i idadi, mekatib-i sultani, mekatib-i aliye (darülmuallimin, darülmuallimat ve dıırülfünunu içeriyordu) olarak sıralıyordu. İlköğretimi zorunlu kılarak sıbyan mektebi için dört, rüştiye için dört, idadi ve sultani için de üç yıllık öğretim süresi öngörüyordu. Okulları genel ve özel nitelikli olmak üzere ikiye ayırıyor, merkez ve taşra örgütlerinin oluşturulması ilkelerini belirliyor, her düzeydeki okulda okutulacak ders sayısını saptıyor ve sınav sistemini düzene koyuyordu. Ayrıca öğretmen yetiştirilmesi konusunda da temel kurallar getiriyor, eğitim ve öğretim giderlerinin karşılanmasını da belli ilkelere bağlıyordu. Ama gerek genel bütçeden eğitime ayrılan payın yetersizliği, gerekse yönetim anlayışında sürekliliğin sağlanamaması nedeniyle, nizamnamede öngörülen birçok yatırım gerçekleşmedi.
Maarif-i Umumiye Nizamnamesi Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun (1924) çıkarılmasına değin yürürlükte kaldı.
Zeynep Kâmil Hastanesi’ni yaptıran Sadrazam