Maarif Nezareti, Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretim işlerini yürüten bakanlık.
Şeyhülislamlığa bağlı olarak kurulan Mekatib-i Rüştiye Nezareti, Maarif Nezareti’nin ilk çekirdeği olarak kabul edilir. Bunu 1845’te medreseler dışındaki öğretim kurumlarının denetim ve düzenlenmesinden sorumlu tutulan Meclis-i Maarif-i Umumiye’nin kuruluşu izledi. Bu meclis Darülfünun açma hazırlıklarının yürütülmesi, ilk ve orta dereceli okulların programlarının hazırlanması, Avrupa’ya gönderilecek öğrencilerin seçimi gibi görevler de üstlendi.
1847’de kurulan Mekatib-i Umumiye Nezareti, 17 Mart 1857’de yerini daha sonra Maarif Nezareti adını alan Maarif-i Umumiye Nezareti’ne bıraktı. Nezaretin görevi Islahat Fermanı’nın (1856) eğitim alanında öngördüğü yenileşmeleri gerçekleştirmek, harbiye, tıbbiye ve bahriye dışındaki okulları yeniden düzenleyip yaygınlaştırmaktı. Kurumun Cen yetkili organı Meclis-i Kebir-i Maarif’ti. İlk nazır da Abdurrahman Sami Paşa idi.
II. Abdülhamid döneminin (1876-1909) son yıllarında Maarif Nezareti kadroları oldukça genişledi. Mekatib-i iptidaiye, Mekatib-i Rüştiye ve Mekatib-i idadiye daireleri kuruldu. Ayrıca yayımlanan her yapıtı denetlemek ve siyasal açıdan sakıncalı görülenlerin yayımını engellemek amacıyla bir Encümen-i Teftiş ve Muayene Heyeti oluşturuldu. Maarif Nezareti’nin taşra örgütlenmesi de gene bu dönemde tamamlandı. Vilayet merkezlerinde maarif müdürlük ve müfettişlikleri açıldı.
II. Meşrutiyet’in ilanına (1908) değin maarif nazırı, öteki nazırlar gibi padişahça atanıyordu ve gene padişaha karşı sorumluydu. 1909’daki Kanun-ı Esasi değişikliğinden sonra sadrazamca atanmaya başlayınca hükümet içinde ortak sorumluluk üstlendi.
Kurtuluş Savaşı sırasında Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kurulması ve onun bünyesindeki hükümetlerde maarif vekillerinin de yer almasından sonra İstanbul’daki Maarif Nezareti’nin etkisi giderek azaldı. Saltanatın kaldırılmasıyla da ( 1922) varlığı resmen sona erdi.
Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretimi çağdaşlaştırmaya yönelik ilk yasal düzenleme
