Mantıksal olguculuk, mantıksal deneycilik, felsefede, bilimsel bilginin tek sağlam ve güvenilir bilgi türü olduğunu ve her türden eski felsefe görüşünün, “metafizik” olarak, reddedilmesi gerektiğini vurgulayan akım.
1920’lerden başlayarak özellikle Viyana’da gelişmiştir. Felsefenin tek aracının mantık, tek görevinin de bilimlerde ortaya konan bilgileri çözümlemek ve bilimlerde kullanılabilecek bir ortak dil kurmak olduğunu kabul eder. Bu çözümleme işinde kullanılacak mantık, geleneksel Aristoteles mantığından farklıdır; özne-yüklem bağının ötesinde, önermelerin karşılıklı ilişkilerini çözümleyebilecek bir önermeler hesabıdır. İtalyan mantıkçı Giuseppe Peano’nun kurduğu ve mantıkçı Bertrand Russell ile matematikçi A. N. Whitehead ‘in birlikte geliştirdikleri mantık sistemi, mantıksal olguculuğun etkili olduğu özellikle Anglosakson ülkelerdeki felsefe eğitiminde önemli yer tutmuştur. Bu sistem, zamanla, “kümeler kuramı” olarak gelişmiş ve matematikte de kullanılmıştır.
Mantıksal olguculuk bazı noktalarda önceki geleneksel olgucu ve deneyci kuramlardan ayrılır. Bu farklılıkların temelinde bilimsel bilgi ile metafizik arasındaki farkı, doğru-yanlış bilgi ayrımında değil, anlamlı anlamsız önerme ayrımında bulmak yatar. Mantıksal olguculuğa göre, geleneksel metafizik içinde ele alınan “iyi nedir?“, “insan özgür müdür?“, “Ruh ile beden hangi noktada ilişkilidir?” gibi sorular yanlış değil, anlamsızdır; bu yüzden de yanıtlanamaz. Yapılması gereken, bir çözümleme sonucunda bunların anlamsız olduğunu görmek ve bunlardan vazgeçmektir.
Avusturyalı filozof Ludwig Wittgenstein’ın Tractatus Logico-Philosophicus (1921; Logico-Philosophicus, 1985, 1986)adlı kitabı mantıksal olguculuğun gelişiminde çok önemli bir rol oynadı. Wittgenstein’ın bu kitabında geliştirdiği ve sonradan eleştirdiği anlam görüşü dil felsefesinde yeni bir kuramın, linguistik felsefenin esin kaynağı oldu. Mantıksal olguculuğun en güçlü birimi Viyana Çevresi adını alan gruptu. Bu grubun 1920’lerden başlayarak Hitler’in Avusturya’yı işgaline (1938) değin geliştirdiği akım daha sonra özellikle ABD’deki bazı üniversitelerde, en başta da Chicago Üniversitesi’nde sürdürüldü. Ayrıca mantık ile matematiğin ilişkilerine önem veren canlı bir Polonya okulu oluştu. Mantıksal olguculuk felsefedeki bazı önemli gelişmeler sonucunda 1950-60 arasında eski etkisini yitirdi.
Önermeleri ve bunların kanıtlamalardaki kullanımlarını inceleyen disiplin
Matematikçi ve mantıkçı Kurt Gödel’in 1931’de belirsizlik ilkesi üzerine yayımladığı makale mantıksal olguculuğu sarsan ilk gelişme niteliğindeydi. Bu ilke, Russel’ın ve Viyana Çevresi’nin öngördüğü tam ve yetkin dil anlayışını yıkıyor, saf biçimsel sistemler içinde tamlığın olamayacağını kanıtlıyordu. Daha sonra ABD’li felsefeci J.V.A. Quine mantıksal olguculuğun dogmatikliğine saldırdı. Bu arada bilimlerin kendi içlerinde de mantıksal olguculuğun bazı görüşlerini çürüten gelişmeler görüldü. Einstein, Niels Bohr ve Erwin Schrödinger gibi ünlü fizikçiler, deney verileri ile mantıksal düzenlemeler arasında kendiliğinden verilmiş bire bir karşılıklılık bulunmadığını gösterdiler. Bilim tarihçisi ve felsefecisi Thomas S. Kuhn da bilimlerdeki gelişmelerin verili tek bir doğal ilişkiler kuruluşuna sürekli bir yaklaşma değil, belirli bir kuramın bakış açısı çerçevesinde çok temelden değişimleri içeren süreçler olduğunu ileri sürdü. Bu gelişmeler, mantıksal olguculuğun bir akım olarak etkisini yitirmesine yol açtı.
Mantıksal olguculuğun çağdaş Batı felsefesi içinde bıraktığı iz, bugün felsefe eğitiminde mantıksal kesinliğe ve çözümlemeye verilen önem ve belirli bir felsefi görüş ortaya konurken önermeler arasındaki kanıtlama ilişkilerine verilen ağırlıktır. Bilimsel bilginin tek sağlam bilgi türü olduğu, hatta hep doğru olduğu görüşü ise sarsılmış ve tartışmaya açık duruma gelmiştir.
