Mardin Ulu Cami

Mardin Ulu Cami, Mardin’de çarşı için­de, kenti doğu-batı doğrultusunda ikiye bölen ana cadde üzerinde tarihi cami.

Yapının ve minaresinin üstünde tam ya da parça halin­de pek çok yazıt vardır, ama kesin bir yapım tarihi çıkarılamamaktadır. Artuklular döne­minde, 12. yüzyılın sonlarında yapıldığı sanılan cami, Akkoyunlu ve Osmanlı dö­nemlerinde önemli onarımlar görmüştür.

Bütünüyle kesme taşla yapılmış caminin planı yaklaşık 18 m x 58 m boyutlarında enine bir dikdörtgen biçimindedir. İç me­kan, iki sıra üzerinde yer alan altışar büyük ayakla mihrap duvarına paralel üç sahna ayrılmıştır. Sahınlar boydan boya uzanan beşik tonozlarla örtülüdür. Mıhrap, kıble duvarının tam ortasında değil, doğudan ikinci ve üçüncü ayakların arası hizasında­dır. Kıble duvarının önündeki ve ortadaki iki salını örten tonozlar, bu ayakların arasında bir kubbe ile kesilir. Böylece gene Artuklu yapısı olan Silvan ve Kızıltepe camilerindeki çok ayaklı, enine salımlı, mih­rap önü kubbeli bir plan şeması ortaya çıkar. Sekizgen kubbe kasnağına geçiş, köşelerde tromplarla sağlanmıştır. Taş kubbe, yöredeki pek çok örneği gibi hafifçe sivri ve dıştan dilimlidir.

Kıble duvarında, batıdan birinci ve ikinci ayakların arası hizasında ikinci bir mihrap, öbür bütün ayakların arası hizasında dabirer pencere (toplam beş tane) yer alır. Bu duvar dışarıdan tepeleri gene dilimli birer yanın kubbeyle örtülü dört payanda ayağı ile güçlendirilıniştir.

İç mekan, kuzey duvarındaki dört kapı ile avluya açılır. Avlunun planı da iç mekanla hemen hemen aynı boyutlardaki bir dik­dörtgen biçimindedir. Çeşitli onarım ve eklemeler yüzünden özgün durumunu bü­yük ölçüde yitiren avluya  güneydoğu ve güneybatı köşelerindeki birer kapıdan girilir. Özgün durumunda avlunun kuzey kena­rı boyunca bir revakın bulunduğu anlaşıl­maktadır. Birbirlerine sivri kemerlerle bağlı ayaklar ve bunların arkasındaki çapraz tonozlarla örtülü gözlerden oluşan revakın bugün ancak doğu uçtaki beş gözü açıktır. Batıya doğru uzanan öbür gözlerin arası kapatılarak caminin Şafiiler bölümü haline getirilmiştir.

Yapıya dışarıdan bitişik minare avlunun kuzeydoğu köşesindedir ve yalnızca kare planlı pabuç bölümünün güney cephesş camiyle aynı dönemde yapılmıştır. Çeşitli yatay silmeler ve bunların arasındaki alanlarda kalan kabartma bezemelerle kaplı silindirik gövde, demir parmaklıklı bir şere­feyle son bulur. Şerefeyi izleyen petek çok kısadır ve külah yerine dilimli bir kubbeyle örtülüdür. Eskiden bu minarenin tepesinde sivri bir külahın yer aldığını, ayrıca caninin ikinci bir minaresinin bulunduğunu yazan kaynaklar vardır.