Maymun, Primates takımının ağaç soreksi ve insan dışında kalan bütün üyelerine verilen ortak ad.
Maymun
Primates takımı iki alt takıma ayrılır: Bunlardan Prosimii alt takımı, ağaç soreksi (ya da ağaç sivri faresi), maki, galago, cadımaki, loris ve ay-ay gibi daha ilkel grupları içerir. Gerçek maymun tanımının dışında tutulan bu hayvanlar ağaç soreksleri dışında genellikle ilkel maymun olarak adlandırılır. Ağaç soreksleriyse maymun sayılmadığı gibi, bazı uzmanlar tarafından Primates dışında ayrı bir takım olarak ya da böcekçiller arasında sınıflandırılmaktadır.
Maymun Türleri
Primates takımının ikinci alttakımı olan Anthropoidea, gerçek maymunları ve insanı içerir. Anthropoidea alt takımı beş familyaya ayrılır. Cebidae familyası, tamamı Neotropikal bölgede yaşayan durukuli, titi, uvakari, kapuçin, örümcek maymunu, yünlü maymun gibi 37 tür içerir. Cebidae familyasının üyeleri Yenidünya maymunları olarak bilinirse de bu ad yanıltıcıdır. Çünkü aynı alttakım içinde yer alan Callithricidae familyasının da bütün üyeleri Neotropikal bölgede yaşar. Otuz üç tür içeren Callithricidae, marmoset ve tamarinlerden oluşur. Cercopithecidae familyası üyelerinin büyük çoğunluğu Etiyopyen ve Oryantal bölgelerde, çok azı da Palearktik bölgede yaşar.
Zarganaya benzeyen, Akdeniz ve Ege’de de bulunan ıskarmozbalığı da denilen uzun ince gövdeli balıkların ortak adı
Bu familya, aralarında şebek (makak), babuin, mandril, langur, yaprak maymunu, gereza, mangabey gibi grupların bulunduğu 58 tür içerir. Cercopithecidae familyası Eskidünya maymunları adıyla da bilinir. Oysa Anthropoidea alt takımından olan Pongidae (insansı maymunlar) familyasının bütün üyeleri de Eskidünya’da yaşar. Ancak birçok Batı dilinde maymun sözcüğü yalnızca Anthropoidea alt takımının Pongidae ve Hominidae (insangiller) dışındaki üç familyası için kullanılır. Yedi gibon, bir siyamang, iki şempanze türü ile orangutan ve gorilden oluşan insansı maymunlar maymun kategorisine sokulmadığı gibi, Prosimii alt takımının ağaç soreksleri dışındaki üyeleri için de ilkel maymun yerine ilkel primat terimi yeğlenir.
Maymunlar çoğunlukla kol ve bacaklarını birlikte kullanarak hareket ederler. Babuin ve İnandril gibi kimi türler dışında kalan maymunlar ağaççıldır. Ağaçlar arasında daldan dala ustalıkla atlayarak ilerlerler. Birçok tür dik de durabilir ve böylece serbest kalan elleriyle çeşitli işler yapabilir.
Tropik Amerika’da yaşayan durukuli dışında gerçek maymunlar gündüzleri etkinlik gösterir. Türlerin çoğu sürüler halinde gezerek bitkisel besinler, kuş yumurtası ve küçük hayvanlarla beslenir. Babuinler ve insansı maymunlar gibi sürü halinde yaşayan türlerde yaşlı bir erkeğin denetiminde sıkı bir toplumsal örgütlenme dikkat çeker.
Maymunların beyni görece büyüktür. Gelişmiş beyinleri, serbest kalan elleri ve gelişmiş görme duyuları maymunlara zengin bir davranış çeşitliliği sağlar. Birçok davranış özellikleriyle de şaşırtıcı biçimde insanı andırırlar.
Prosimii alttakımına bağlı olan ilkel maymun familyalarının üyeleri yapı ve davranış bakımından Anthropoidea üyelerinden daha az evrimleşmiştir. Lemuridae familyasını oluşturan makiler kuyruklarının uzunluğunun gövde ve başın toplam uzunluğundan daha fazla olmasıyla tanınırlar. Makilerde arka bacaklar da ön bacaklardan önemli ölçüde daha uzundur. Maki türlerinin bir bölümü gündüzleri, bir bölümüyse geceleri etkindir. Indriidae familyasını oluşturan indri, sifaka, avahi gibi ağaççıl türler kol ve bacaklarının çok uzun olmasıyla ayırt edilirler.
Bu familya üyeleri özel kol ve bacak yapıları sayesinde ağaç gövdelerine tırmanabilir ve çok iyi sıçrayabilirler. Madagaskar’da yaşayan ay-ay Daubentoniidae faınilyasının tek üyesidir. Ay-ay sincabı andıran, ağaçlar üzerinde yalnız yaşayan bir gece hayvanıdır. Galago ve loris türlerini içeren Lorisidae, cadımakileri içeren Tarsiidae üyeleri ağaççıl ve gececidir.
Anıhropoidea alttakımı, takımın daha gelişmiş üyelerini içerir. Callitrichidae familyası küçük yapılı, gündüzcü, ağaççıl ve çoğunlukla böcekçil olan marmoset ve tamarinleri kapsar. Bu maymunların başparmakları öbür parmaklarla karşılıklı konuma gelmez. Cebidae üyeleri genel olarak Callitrichidae üyelerinden daha iridirler. Dış kulakları belirgindir. Başparmakları kısmen öbür parmaklarla karşılıklı konuma gelebilir. Callitrichidae ve Cebidae üyelerinin burun delikleri yanlara doğru açılır. Bu nedenle bu iki familya yassı burunlu maymunlar olarak gruplanır. Alttakımın öbür üç familyasının birbirine yakın olan burun delikleri aşağı doğ’ru açıldığından bu üç familyaya dar burunlu maymunlar denir.
Cercopithecidae familyası üyelerinin bir bölümü ağaçlarda, bir bölümüyse yerde yaşar. Dört ayak üzerinde yürürler. Başparmakları tam olarak olmasa da cisimleri kavramalarını sağlayacak kadar dönebilir. Bazıları oldukça uzun kuyruklu, bazıları kuyruksuzdur. Pongidae familyası kolları bacaklarından daha uzun olan kuyruksuz, iri türlerden oluşur. Başparmak tümüyle dönebilir. Maymunlar arasında vücutlarına göre en iri beyne ve en gelişmiş el yapısına bu familya üyeleri sahiptir.
