Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî

Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, Reşideddin Tabib, hekim, yazar, tarihçi ve İlhanlılar’ın bir veziri. Camiü’t-Tevarih adlı yapıtıyla ünlüdür (d. 1248, Hemedan ö. 18 Temmuz 1318, Tebriz).

Yahudi bir ailedendi. Sonradan Müslümanlığı benimsedi ve İlhanlı hükümdarı Abaka’nın (hd 1265-82) sarayında hekimlik yaptı. 1298’de İlhanlı hükümdarı Gazan Han’ın (hd 1295-1304) veziri oldu. Onun ardılı Olcaytu’nun da hizmetinde çalıştı. Karşıtlarınca hükümdarı zehirlemekle suçlandığından, Olcaytu’nun oğlu Ebu Said tarafından öldürtüldü.

Reşideddin’in Camiü’f-Tevarihi İslam dünyası dışındaki çeşitli ülkelerin tarihini de kapsar. Moğolistan ve Çin konusunda üst düzey Moğol görevlilerden ve Moğol belgelerinden, Hindistan konusunda Keşmirli bir Budacıdan, papalar ve imparatorlar konusunda ise Katolik bir keşişten alınma bilgilere dayanır. Yapıtta Gazan’ın yönetimi altındaki İslam dünyasının toplumsal ve ekonomik durumuyla Reşideddin’in önerileri doğrultusunda Gazan’ın gerçekleştirdiği reformları içeren önemli bölümler vardır. Yapıt çeşitli ülkelerde değişik tarihlerde birçok kez basılmış, Türkiye’de ise Ahmet Ateş tarafından Gazneliler ve Selçuklulara ilişkin bölümünü (2. cilt, 4. ve 5. cüzler) kapsar biçimde Cami’al-Tevarih, (1957-60) adıyla yayımlanmıştır.

Çinli bir bilginin yapıtının çevirisi olan ve Çin’de matbaacılık, kâğıt para ve müzik aletlerinden söz eden Tansukname-i İlhani der Fünün-i Ulüm-i Hitâi adl yapıta Reşideddin’in yazdığı önsöz, uygarlık tarihi açısından önemli bir belge niteliğini taşır. Öbür yapıtları arasında tarım, hayvancılık, ormancılık, şarapçılık, bayındırlık işleri, ölçü, takvim gibi konuları işleyen ve 24 bölümünden yalnızca sekizinci bölümü günümüze ulaşan Asâr ü Ahyâ, Çin ve Moğol devlet yönetimlerinden söz eden ve henüz ele geçmemiş olan Kitâb-i Siyaset ü Tedbir-i Mülk-i Hitâiyân, 20 risaleden oluşan Beyanü’-Hakayık, Es’ile ve Evcibe ve Münşeat-ı Reşidt (1945) sayılabilir.