RH Faktörü

Rh faktörü, alyuvarların zarında yer alan ve Rh kan grubu sistemine adını veren antijen. Kanında Rh faktörü bulunanların Rh-pozitif, bulunmayanların Rh-negatif kana sahip olduğu söylenir. Rh-negatif kişiye kan nakli yoluyla ilk kez Rh-pozitif kan verildiğinde herhangi bir olumsuz yan etki görülmez. Öte yandan, vücudun bağışıklık sistemi yabancı Rh faktörüne karşı anti-Rh antikorlar üretir. Aynı kişiye bir kez daha Rh-pozitif kan verilirse anti-Rh antikorlar yabancı alyuvarlara saldırır, bunların birbirine yapışarak kümeleşmesine (aglütinasyon) yol açar. Alyuvarların örselenmesi sonucunda ortaya çıkan hemoliz, ağır bir hastalık tablosuna ve kimi zaman ölüme neden olur.

Gebelikte Rh uyuşmazlığı varsa, başka bir deyişle anne Rh-negatif, baba Rh-pozitif kan grubuna sahipse ve çocuk Rh-pozitif kan taşıyorsa buna benzer bir tehlike ortaya çıkar. Anneye daha önce Rh-pozitif kan verilmemişse ve kanında anti-Rh antikorlar yoksa ilk gebelikte sıklıkla bir sorun oluşmaz. Ne var ki, doğum sırasında dölütün kanı çok az miktarda da olsa, annenin kanına karışır, annenin vücudunda anti-Rh antikorlar üretilir. Bu antikorlar daha sonraki gebeliklerde Rh uygunsuzluğu olan dölütün alyuvarlarına saldırır. Yenidoğanin hemolitik hastalığı (dölüt eritroblastozu) olarak bilinen bu hastalıkta bebek doğumdan önce ya da doğumdan kısa süre sonra ölür. Hastalığın tedavisinde bebeğin kanının, kimi zaman art arda birkaç kez değiştirilmesi gerekir. Bu durumun ortaya çıkmasını önlemek amacıyla, anne baba arasında Rh uyuşmazlığı varsa annenin ilk doğumdan sonra anti-Rh gammâglobülinle aşılanması gerekir. Anti-Rh gammaglobülin, dölütün anne kanına geçen alyuvarlarını, annenin bağışıklık sistemi antikor yapmaya başlamadan önce yıkar.

Rh kan grubu sisteminin 1939’da Philip Levine ve R. E. Stetson ile 1940’ta Karl Landsteiner ve A.S. Weiner tarafından birbirinden bağımsız olarak bulunmasından sonra çok sayıda farklı Rh faktörleri saptandı. Bunlardan ilki ve en sık rastlananı Rh 1 (ya da Rh, ya da D) olarak bilinenidir. En şiddetli tepkimeye neden olan bu antijen, Rh özelliğinin kalıtımla kuşaktan kuşağa geçişini de belirler. Bütün Rh faktörlerinin birinci kromozomun kısa kolunda yer alan birbirine bitişik üç gen dizisi tarafından yapıldığı düşünülmektedir.