Şerif Mardin

Şerif Mardin, Osmanlı siyasal ve toplumsal yapısı ile düşünce tarihine ilişkin araştırmalarıyla tanınmış, siyaset bilimci ve sosyolog (d. 13 Şubat 1927, İstan­bul, 6 Eylül 2017 İstanbul).

Galatasaray Lisesi’nde başladığı ortaöğre­nimini ABD’de tamamladı (1944). Stanford Üniversitesi Siyasal Bilimler Bölümü’nü bitirdi. 1950’de Johns Hopkins Üniversite­si’ne bağlı İleri Uluslararası İncelemeler Okulu’ndan lisansüstü derecesi aldı. 1954’te Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne (SBF) asistan olarak girdi. 1956’da yedi arkadaşıyla bir­likte fakültedeki görevinden istifa ederek bir grup eski Demokrat Parti (DP) milletve­kilinin kurduğu Hürriyet Partisi’ne (Hf) katıldı, partide genel sekreter danışmanlığını üstlendi. Bir yandan da Forum dergisinin çalışmalarına katıldı. 1957 genel seçimlerin­de HP’nin Eskişehir’den milletvekili adayı oldu, ama seçilemedi.

1958’de Stanford Üniversitesi’nde Yeni Osmanlıların düşünsel yapıtları konulu te­ziyle doktora derecesi alan Mardin, Prince­ton ve Harvard üniversitelerinde araştırma asistanlığı yaptı. 1961’de Türkiye’ye döne­rek SBF’de anayasa hukuku asistanı oldu.

1964’te doçentliğe, 1969’da profesörlüğe yükseldi. 1973’te Boğaziçi Üniversitesi’ne geçti ve siyaset bilimi ve sosyoloji dersleri verdi. 1975-80 arasında International Jour­nal of Middle East Studies’in yayın kuru­lunda görev alan Şerif Mardin, ABD’de Columbia ve California, İngiltere’de Ox­ord üniversitelerinde de konuk öğretim üyesi olarak çalışmalarda bulundu. 1989′ da emekli olan Mardin, ABD’de, Washington’daki American Üniversity’de çalışmalarını sürdürdü.

Mardin’e göre Osmanlı toplum yapısında en temel bölümlenme merkez ve çevre eksenindedir; bu bölümlenme Tanzimat’tan sonraki değişim sürecinde de varlığını koru­muştur. Bu nedenle Osmanlılarda sivil top­lum karşıtı bir “patrimonyal bürokratik devlet yapısı” doğınuştur. Mardin ilk kitabı The Genesis of Young Ottoman Thought’ta
(1962; Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu) düşünsel ürünlerin siyasal yapının biçimlenmesindeki rolünü araştırır. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1964, 1992) adlı yapıtında, Jön Türkleri harekete geçiren etkenin, düş­ledikleri ideal toplumla II. Abdülhamid döneminin toplumsal değerleri arasındaki çatışma olduğunu savunur. Din ve ideolojideyse (1969, 1992) belirli görüş açılarının, bu arada modern ideoloji ve din sosyolojisi çözümleme yöntemlerinin bir toplumu an­latmaktaki işlevselliğini araştırır; bu çerçe­vede Türkiye’de halkın dinsel inançlarının siyasal eylemi etkilemesine ilişkin kavram­sal bir model oluşturur.

İdeoloji (1976, 1992) adlı yapıtında da inançların toplumsal yapıdaki yerini, Marx’ın toplum kuramı, bilgi sosyolojisinin katkıları, modern anali­tik felsefe, sosyal antropoloji ve fenome­noloji yönelimlerini bir bütün içinde değer­lendirmeyi amaçlar. Bediüzzaman Sait Nursi Olayı, Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim (1992, 1993) adlı bir yapıtı daha bulunan Şerif Mardin’in bazı makaleleri 1991’de Türkiye’de Din ve Si­yaset ve Türk Modernleşmesi başlıklarıyla yayımlandı.