Yevgeniy Ivanoviç Zamyatin

Yevgeniy Ivanoviç Zamyatin, Rus yazar. Distopik bir geleceği konu alan “Biz” isimli romanıyla ünlenmiştir (d. 1 Şubat 1884, Lebedyan, Tambov, Rus Çarlığı ö. 10 Mart 1937, Paris, Fransa).

Deneysel üslubuyla ve Avrupalı aydınların kozmopolit-hümanist geleneğinin bir izleyicisi olarak devrimin hemen sonrasında ülkesinin en parlak aydın ve edebiyatçılarından biri olmuş, Sovyet edebiyatının bu en yaratıcı döneminde birçok yazarı etkilemiştir.

Petersburg’da gemi mühendisliği öğrenimi gördükten (1908) sonra mesleğiyle yazarlığı bir arada yürüttü. İlk yapıtları, taşra yaşamını sert bir üslupla yeren Uyezdnoe (1913; Bir Taşra Öyküsü) ile askerliği eleştiren Na kulickah’tı (1914; Dünyanın Sonunda). Na kulickah’ın çarlık sansürü tarafından zararlı bulunması üzerine yargılandı. Sonunda aklanmasına karşın bir süre yazmaya ara verdi. 1. Dünya Savaşı sırasında , Rusya’nın ısmarladığı buzkıranların yapımını denetlemek üzere İngiltere’ye gönderildi. Orada, “İngilizlerin sıradan ve duygusuz yaşamını yeren Osirovityane’yi (1918; Adalılar) yazdı. 1917’de Rusya’ya döndü.

Zamyatin, devrimden önce Bolşevik olmasına karşın sonradan partiyle ilişkisini kesti. Siyasal edebiyatı ironik bir bakışla eleştirdigi için yöneticilerin gözünden düştü, ama sanatta belli bir ilkeye. bağlı kalmama ilkesini benimsemiş Serapion Kardeşleri grubundan genç kuşak yazarlar üzerinde etkili oldu. Devrim sonrasında edebiyatın durumunu tartıştığı Ya boyus (1921; Korkarım) adlı denemesi şu yargıyla sona eriyordu: “Korkarım, Rus edebiyatının geçmişinden başka geleceği yok”.

Zamyatin en güzel öykülerinden bazılarını da bu dönemde yazdı. En iddiali yapıtı olan My (1924; Biz, 1989) Rusya’da gizlice okunduysa da basılamadı. Romanın İngilizce çevirisi 1924’te ABD’de, özgün Rusça metni ise 1927’de Prag’da yayımlandı. Romanda işçilerin özel yaşamlarının olmadığı, ad yerine numarayla çağrıldığı, birörnek giysiler giyip yapay yiyeceklerle beslendiği, cinsel yaşamlarının bile yetkililerce düzenlendiği “Tek Devlet”teki yaşam anlatılır. Devletin başında oybirliğiyle sürekli yeniden seçilen “Velinimet” vardır. Biz, Aldous Huxley’in Brave New World (1932; Yeni Dünya, 1945) ve George Orwell’in Nineteen Eighiy-four (1949; Bindokuzyüzseksendört 1984, 1958) romanlarına esin kaynağı olmuştur.

Zamyatin 1923’te tiyatroya yöneldi ve bazı oyunları başarıyla sahnelendi. Ama Biz’in yurtdışında basılması ve sanattaki bağnaz yaklaşımlara karşı alaycı tutumu yüzünden yapıtları Rusya’da yasaklandı. Sert eleştirilere hedef olduğu Rus Proleter Yazarlar Birliği’nden (RAPP) de istifa etti. 1931’de, Gorki’nin araya girmesi sayesinde Stalin’in izniyle yurtdışına çıktı. Yaşamının geri kalan birkaç yılını Paris’te geçirdi.

Zamyatin’in öyküleri Türkçede Taşkın (1991), Üç Gün (1993), Kuzey (1993) ve Mağara (1993) adlı kitaplarda derlenmiştir.