Zaptiye

Zaptiye, Osmanlı Devleti’nde kolluk örgütü ve görevlisine verilen ad.

İstanbul’da ve eyaletlerde kolluk hizmetleri kapıkulu askerleri, beylerbeyi ve sancakbeylerinin buyruğundaki yerel örgütlerce yerine getirilirdi. 1826’da Yeniçeri Ocağı nın kaldırılmasından sonra kolluk hizmetleri, umur-ı zaptiye denen düzensiz yerel örgütlerce yürütüldü. 1846’da Zaptiye Müşiriyeti’ne (sonradan Zaptiye Nezareti) bağlı asakir-i zabtiye denen düzenli birlikler, Rumeli ve Suriye’de de yeni alaylar oluşturuldu. Her zaptiye alayında beş ya da âltı tabur, taburlarda da üçer süvari ya da piyade bölüğü vardı. Anadolu’da ise alay düzeninde olmayan, toplam 10 bin dolayında zaptiye askeri görev yapıyordu. Zaptiyeler nizamiye askerlerinden, isteğe bağlı olarak seçiliyordu.

14 Haziran 1869’da yayımlanan Asakir-i Zabtiye Nizamnamesi uyarınca Bursa, Konya, Aydın, Ankara, Trabzon, Kastamonu, Adana, Hicaz ve Yemen’de birer zaptiye alayı kuruldu. Her vilayet, alay düzeyinde bir zaptiye dairesi sayıldı. Sancak merkezlerinde zaptiye taburları, kazalarda da bölükler oluşturuldu.

1879’da zaptiye örgütü, Zaptiye Nezareti’nden alınıp geçici olarak Seraskerlik’e bağlandı. Daha sonra zaptiyenin yerini jandarma almaya başladı. 9 Ocak 1903’te Jandarma Nizamnamesi yürürlüğe konunca zaptiye örgütünün varlığı da sona erdi.