Emiliano Zapata

Emiliano Zapata, 1910’da başlayan Meksika Devrimi’nin lideridir (d. 8 Ağustos 1879, Anenecuilco – ö. 10 Nisan 1919, Morelos, Meksika).

At yetiştirip satan bir Mestizo (İber-Yerli karışımı) köylünün oğluydu. On yedi yaşındayken babası öldü ve kardeşlerinin bakımını üstlendi. Ertesi yıl köylülerin topraklarına el koyan büyük toprak sahibine karşı protesto hareketine katıldığı için tutuklandı. Affedildikten sonra da bu mücadeleyi sürdürünce askere alındı. Altı aylık askerlik hizmetinin ardından bir toprak sahibinin atlarını yetiştirmekle görevlendirildi. 1909” da köylülerince köy savunma kurulunun başkanlığına seçildi. Toprak sahipleriyle görüşmelerden sonuç alamayınca, bir grup köylüyle birlikte el konmuş toprakları zorla işgal ederek paylaştırdı. Bir süre sonra Meksika diktatörü Porfirio Dfaz’a karşı bir ayaklanma başlatan Francisco oMâdero nun saflarına katıldı. Komutasındaki küçük birlikle Mart 1911’de Cuautla kentini ele geçirerek başkent Mexico’ya giden karayolunu kapattı. Bir hafta sonra Diaz’ın istifa ederek kaçması üzerine 5 bin gerillayla Morelos eyaletinin merkezi Cuernavaca? ya girdi. M&xico’da buluştuğu Madero’dan eski ortak toprak mülkiyeti sistemine dönülmesi için geçici başkana baskı yapmasını istedi. Daha önce varılan uzlaşma uyarınca gerillaların elindeki silahların toplanmasında ısrar eden Madero’nun toprak satın alabilmesi için önerdiği yüklü parayı geri çevirerek Mexico’dan ayrıldı. Kuvvetlerini silahsızlandırma yönünde adımlar attıysa da geçici başkanın üzerine asker yollaması karşısında bundan vazgeçti.

Zapata Kasım 1911’de başkanlığa seçilen Madero’yla toprak sorunu için yaptığı ikinci görüşmeden de bir sonuç alamadı. Bunun üzerine Otilio Montafo adlı bir öğretmenin yardımıyla Ayala Planı olarak bilinen bir program hazırladı. Madero’nun devrimin hedeflerini yerine getiremeyeceğini belirten programda, devrimin yeniden canlandırılması ve seçimler için elverişli bir ortam sağlanıncaya değin geçici bir başkan atanması öngörülüyordu. Ayrıca büyük toprak sahiplerinin elindeki çiftliklerin üçte birinin tazminat ödenerek kamulaştırılması, bunu kabul etmeyen büyük toprak sahiplerinin çiftliklerine ise zorla el konması hedefi ortaya konuyordu.

Zapata’nın “Toprak ve Özgürlük” (Tierra y Libertad) sloganıyla başlattığı gerilla mücadelesine geniş çaplı bir toprak dağıtımı da eşlik etti. Bu süreçte direnen toprak sahiplerine karşı sık sık sert önlemlere de başvuruluyordu. Zapatista olarak bilinen gerillalar topraklarını omuzlarında silahlarıyla ekip biçiyor, çağrıldıklarında baskın biçiminde çarpışmalara katılıyor ve eylem sona erince de topraklarına dönüyorlardı. Zapata bazen çevresine binlerce savaşçı topluyor ve bunların giderlerini kentlerden aldığı vergilerle ya da zenginlerden tehditle topladığı paralarla karşılıyordu. Gerillaların başlıca silah kaynağı hükümet birliklerinden ele geçirilen tüfeklerdi.

General Victoriano Huerta’nın Madero’yu başkanlıktan uzaklaştırarak öldürttüğü sırada Zapata ve adamları Mexico yakınlarına ulaşmışlardı (Şubat 1913). Huerta’nın birleşme önerisini geri çeviren Zapata ile bir başka devrimci önder Pancho Villa’nın baskısı, yeni diktatörü devirmek amacıyla kuzeyde bir ordu kuran Venustiano Carranza’ya karşı harekete geçilmesini önledi. Böylece Huerta Temmuz 1914’te ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.

Carranza’ya bağlı anayasacılara güven duymayan Zapata, Mexico’daki bazı aydınlarla ilişkiye girdi. Bunlardan biri olan Antonio Diaz Soto Gama, daha sonar hareketin kuramcısı durumuna geldi ve bir köylü partisi kurdu. Zapata yönetime geçen anayasacılara Ayala Planı’nı uygulama çağrısında bulundu. Ayrıca bu isteğin yerine getirilmesine değin bağımsız olarak savaşmayı sürdüreceğini bildirdi.

Carranza Ekim 1914’te bütün devrimci güçlerin katılacağı bir meclis toplamayı önerdi. Villa ve Zapata yanlıları meclise, ancak Mexico’dan Aguascalientes’e taşındıktan sonra katıldılar. Bu iki grubun çoğunluğu oluşturduğu meclis General Eulalio Gutidrrez’i geçici başkanlığa atama konusunda görüş birliğine vardı. Carranza bu kararı kabul etmeyeceğini açıklayarak hükümetiyle birlikte Veracruz’a doğru yürüyüşe geçti.

Bunu izleyen iç savaşta Zapata, Güney Kurtuluş Ordusu adını alan ve 25 bin kişiyi bulan birliklerine Mexico’yu işgal etme emrini verdi. Başkentliler bu köylü gerillaların saraylara saldırmak ya da kadınların ırzına. geçmek yerine, alçak gönüllülükle kapı kapı dolaşarak yiyecek ve içecek isteyişlerini şaşkınlıkla seyrettiler. Zapata ve Villa iki hafta sonra Mexico’da buluşarak sivil bir başkanın başa geçmesine değin birlikte savaşmak üzere anlaştılar. Bu arada Villa Ayala Planı’nı kabul etti.

Zaferin ardından Zapata toprak dağıtımı amacıyla tarım komisyonları kurmaya girişti. Zamanının büyük bölümünü bu komisyonları denetlemeye ayırarak, komisyonların yanlı davranmaması ve toprak sahiplerinin etkisi altına girmemesi için çaba gösterdi. Ülkenin ilk tarım kredi kuruluşu olan Tarım Kredi Bankası’nı kurdu. Ayrıca Morelos’taki şeker plantasyonlarını kooperatifler biçiminde örgütlemeye çalıştı. Nisan 1919’te Mexico’da kendisini ziyaret eden ABD başkanı Woodrow Wilson’ın özel temsilcisinden Wilson’ın da kendi heyetini kabul etmesini istedi. Ama ABD Carranza hükümetini tanımaya devam etti.

Bir yandan iç savaşın da sürdüğü bu dönemde Zapata, Puebla kentini ele geçirdi ve birçok çatışmadan zaferle çıktı. Bu başarılarında saflarına katılan bazı profesyonel askerlerin danışmanlığı da önemli rol oynadı. Ama Carranza’nın 1917’de Villa’yı yenilgiye uğratmasıyla tek başına kaldı. Carranza bu durumdan yararlanarak bir kurucu meclis toplama yoluna gitti. Zapata’nın çağrılmadığı meclis yeni bir anayasa çıkararak Carranza’yı başkanlığa seçti.

Zapata’ya karşı askeri harekâta komuta eden General Pablo Gonzâlez, gerilla direnişini kırmak için Zapata’yı ortadan kaldıracak bir tuzak hazırladı. Gerilla saflarına katılacağını bildiren bir albayla Chinameca adlı çiftlikte görüşmeye giden Zapata çiftlikte gizlenmiş askerlerce taranarak öldürüldü. Cesedi Cuautla’ya götürüldü ve orada gömüldü.

Sonradan Meksika Devrimi’nin önde gelen bir halk kahramanı olarak tarihteki yerini alan Zapata, aynı zamanda 20. yüzyıldaki ilk büyük köylü hareketinin önderi olarak kabul edilir.