Zeami Motokiyo

Zeami Motokiyo, Japon aktör ve oyun yazarıdır. Başyapıtı olan Fuşi kaden dışında, aktörler için pratik ders kitapları yazmış ve Noh (No)tiyatrosunu ciddi bir sanat dalı olarak kabul ettirmiştir. Kitaplarında, mistik Japon felsefesi yer bulmuştur (d. 1363/64 ö. 1 Eylül 1443, Kyoto, Japonya).

1374’te sunduğu bir gösteriyle Şogun Aşikaga Yoşimitsu’nun gözüne girdi ve onun koruyuculuğu altında No’yu eski kaba yanlarından arındırıp daha karmaşık ve aristokrat bir tiyatro haline getirdi. Babasının ölümünden sonra No tiyatrosunda tek adam oldu. Babasının kurduğu ünlü Kanze Okulu’nu yönetti. Yalnızca yetenekli bir oyuncu olmakla kalmayıp çok sayıda oyun da yazdı. Bugünkü No repertuarını oluşturan 230 kadar oyunun yaklaşık yarısını ve en iyilerini onun yazdığı kabul edilir. 1422’de Zen Budacı keşiş olan Zeami’nin yerine oğlu Motomasa geçti. Ama 1429’da şogun olan Aşikaga Yoşinori, Zeami’nin yeğeni On ami’yi yeğleyerek huzurunda Motomasa’nın temsil o vermesini reddetti. Motomasa 1432’de öldü ve Yoşinori 1434’te Zeami’yi sürgüne gönderdi. Şogunun 1441’de ölmesiyle Zeami Kyoto’ya döndü.

Öğrencileri için yazdığı incelemelerin en önemlisi, yaygın olarak Kadenşo adıyla bilinen Fuşi kaden’dir (1400-18; Çiçek Vermenin Görünüşü). Bu ve başka el kitaplarında Zeami, oyuncunun savaşçı, ihtiyar ve kadından oluşan üç temel rolde, ayrıca bunlara uygun dans ve şarkılarda yetkinleşmesinin önemini vurgular. No oyunculuğunun iki temel öğesinden biri oyunun temsili boyutu olan monomane (şeylerin taklidi), öbürü de oyunun simgesel yanını ve manevi özünü oluşturan yugen’dir. Zamanla yugen öne çıkmış, bir No oyununun başarısı yugen ile ölçülür olmuştur. “Yugem’in özü gerçek güzellik ve inceliktir” derken Zeami, yalnızca dış güzelliği değil, oyun metninin ve oyuncuların eylemlerinin ötesinde, gerçek ama tanımlanması olanaksız bir dünyanın hissettirilmesini anlatmaya çalışır. Kan’ami’nin yazıp Zeami’nin sahneye uyarladığı Matsukaze (Çamların Arasında Rüzgâr) gibi oyunlarda, yapıtın görülür ya da işitilir öğelerini saran gizemli bir dinginlik vardır. Zeami’nin öbür oyunlarında daha az yugen’e, daha çok eyleme, yer yer de gerçekçi bir üsluba rastlanır.