Zenci Ayaklanması

Zenci Ayaklanması, Siyah kölelerin Abbasi yönetimine karşı giriştiği ayaklanma (868-883).

Basralı toprak sahipleri Basra’nın doğusundaki bataklıkları kurutmak için Doğu Afrika’dan birkaç bin Siyah getirtmişlerdi. Çoğu hiç Arapça bilmeyen bu Siyahlar, yalnızca asgari gereksinimlerinin karşılandığı çok ağır koşullarda çalıştırılıyordu. Bu ortamda Hz. Ali’nin soyundan geldiğini öne süren Ali bin Muhammed adlı bir İranlı, Eylül 869’da özgürlük ve servet vaadiyle bazı kölelerin desteğini alarak bir ayaklanma başlattı. Hariciliği benimsedikten sonra daha radikal bir çizgiye yönelen Ali bin Muhammed’e göre herkes, hatta bir Siyah köle bile halife seçilebilirdi ve Harici olmayanların hepsi cihad açılması gereken kâfirlerdi.

Halife ordularından kaçan eğitimli Siyah askerleri ve bazı hoşnutsuz köylüleri saflarına katarak hızla güçlenen ayaklanmacılar, Ekim 869’da bir Basra ordusunu yendikten sonra, kanallarla çevrili müstahkem bir noktada el-Muhtare adıyla bir merkez kurdular. Ardından Haziran 870’te Basra Körfezindeki el-Ubullah limanını ele geçirdiler. Böylece Irak’ın güneyini denetim altına alırken, Basra’nın denizyolu bağlantısını da kestiler. Bunu İran’ın güneybatısındaki Ahvaz kentinin alınması izledi. Halife elMutemid’in (hd 870-892) kardeşi el-Muvaffak’ın komutasındaki ordular ayaklanmacılarla bir türlü başa çıkamadı. Siyahlar Eylül 872’de Basra’yı yağmaladılar. Ardından Nisan 872’de de el-Muvaffak’ı yenilgiye uğrattılar.

Halife orduları 872-879 arasında İran’ın doğusunda Saffarilerle uğraşırken, Siyahlar Vasıt’ı ele geçirdiler (878) ve İran’ın Huzistan bölgesine girdiler. Sonunda el-Muvaffak 879’da Siyah kölelere karşı büyük bir saldırı düzenledi. Bir yıl içinde Siyahların kurduğu ikinci kent olan el-Mania’yı aldı ve ayaklanmacıları Huzistan’dan çıkardı. 881 ilkbaharında da Dicle Irmağının karşı yakasında sıkı bir denetim kurarak el-Muhtare’yi kuşatma altına aldı. Ağustos 883’te Mısır kuvvetlerinin de desteğiyle kenti ele geçirdi ve Ali’nin kellesiyle Bağdat’a döndü.