Zhou Dunyi

Zhou Dunyi, Song Hanedanlığı döneminde Çinli bir filozof, kozmolog ve yazar (d. 1017, Yingdao, Daozhou – ö. 1073, Nankanging, Çin). Taocu düşünceden bazı öğeler katarak biçimlendirdiği bu Konfüçyüsçü görüş yaklaşık bin yıl boyunca Çin’de yönetimin benimsediği resmi felsefe olarak kalmıştır.

Zhou nüfuzlu bir memur ailesinin oğluydu. Yaşamının büyük bölümünde yüksek yönetim görevlerinde bulundu ve ölümünden ancak bir yıl önce istifa etti. Resmi görevlerinin yanı sıra felsefe çalışmalarını da sürdürdü.

Konfüçyüsçülüğü yeniden biçimlendirirken Taocu öğretilerden yararlanan Zhou özellikle Yi Jing (Dönüşümler Klasiği) üzerinde çalıştı. Başlıca iki yapıtından biri olan Taijitu shuo (Yüce Sonul Diyagramının Açıklaması) adlı kısa incelemesinde geliştirdiği metafiziği “çok”un sonul olarak “bir” olduğu ve “bir”in gerçekte “çok” biçiminde farklılaştığı düşüncesine dayandırdı. Taocu evren şemasını Yi Jing’deki evrimsel yaratılış süreci kavramıyla birleştirerek yin (hareketsizlik) ve yang (hareket) ilkelerinin Yüce Sonul’dan (aynı zamanda Sonul Olmayan’ı temsil eder) kaynaklandığını öne sürdü. Bundan sonra Yin ile Yang’ın karşılıklı etkileşimiyle Wu Xing (Beş Öğe; ateş, toprak, su, maden ve ağaç) ortaya çıkıyor, önceki bütün birimlerin bütünleşip birleşmesi erkek ve dişi öğelerin belirmesine, bunlar da bütün nesnelerin üremesine ve evrilmesine neden oluyordu. Zhou’ya göre insanlar sözü edilen bütün bu nitelik ve güçleri “en kusursuz” biçimiyle ediniyor ve insan aynı süreç içinde yaratılmış dış olgulara tepki gösterdiğinde, düşünce ve davranışlarında iyi ile kötü arasındaki ayrım ortaya çıkıyordu. Zhou Tongshu (Açıklayıcı Metin) adlı daha uzun incelemesinde Konfüçyüsçü öğretileri yeniden yorumlayarak sonradan Yeni-Konfüçyüsçü etiğin temelini oluşturan görüşlerini ortaya koydu. Bilge kişinin ya da üstün insanın dış olgulara tepkisini uygunluk, insanlık, haklılık, bilgelik, bağlılık ve dinginlik ilkelerine dayandırdığını savundu. içtenliği ise insanın ahlaki yapısının temeli, iyiyle kötüyü ayırt etme, dolayısıyla da kendini yetkinleştirme yeteneğinin kaynağı olarak gördü.

Zhou’nun Konfüçyüsçü etiği etkileyici bir metafizik çerçeveye oturtması Yeni-Konfüçyüsçülüğe bir canlılık ve saflık getirdi. Başta Zhu Xi (1130-1200) olmak üzere izinden giden sonraki filozofların daha sistemli Yeni- Konfüçyüsçü açıklamalar yapmalarına olanak sağladı. Gerek Zhu’nun, gerek Song hanedanı döneminin (960-1279) sonlarında yaşamış öteki Yeni-Konfüçyüsçülerin Yi Jing’i Konfüçyüsçülüğün büyük klasiklerinden biri olarak kabul etmesinde önemli rol oynadı.